by सध्या कृषी क्षेत्रात केवळ शेती करून भागत नाही. त्यात प्रक्रिया, इनोव्हेशन आणि एंटरप्रेनरशिप यांचंही महत्त्व वाढलं आहे. पारंपरिक शेतीमध्ये जास्त उत्पादन असूनही चांगला भाव न मिळाल्यामुळे अनेक शेतकरी हवालदिल झालेले आहेत. अशा वेळी, कृषी उद्योजक म्हणून पुढे येणं ही काळाची गरज आहे.
या लेखात आपण बघणार आहोत की मशिनरीची निवड कशी करावी, त्यांची उत्पादन क्षमता किती असावी.
कृषी उद्योजक म्हणजे काय? | Agricultural entrepreneur
कृषी उद्योजक म्हणजे असा शेतकरी किंवा व्यवसायिक जो केवळ पिकं घेण्यापुरता थांबत नाही, तर त्यावर प्रक्रिया करून नवीन उत्पादने तयार करतो. हे प्रोडक्ट मार्केटमध्ये विकून जास्त नफा कमावतो.
उदाहरणार्थ:
- केवळ गवत न विकता, त्यातून तेल काढणे
- अन्नधान्याचा वापर करून ब्रिकेट बनवणे
- भाजीपाल्याचं डिहायड्रेशन करणं
प्रॉडक्ट सिलेक्शन | Agricultural entrepreneur
1. काय-काय पिकं आहेत?
आपल्या भागात नेमकं कोणतं उत्पादन जास्त प्रमाणात घेतलं जातं हे बघा. त्याचं सेकंडरी प्रोसेसिंग करणं किफायतशीर ठरतं.
2. वर्तमान आणि भविष्याचा अंदाज
ब्रिकेटिंग युनिट का निवडले? कारण त्यांना माहित होतं की पर्यावरणाचं भविष्य बायो एनर्जीवर अवलंबून आहे.
“आज अन्नदाता आहातच, पण ऊर्जा दाताही व्हा” – हे नितीन गडकरींचं वाक्य स्फूर्ती देतं.
तांत्रिक बाबी आणि क्वालिटी स्टडी | Agricultural entrepreneur
टेक्निकल डीटेल्सवर भर
कोणतीही युनिट उभी करताना त्याची प्रत्येक टेक्निकल बाब नेटवर रिसर्च करून, आणि इंडस्ट्रीजना भेट दिल.
उदाहरण:
- ब्रिकेटिंग युनिट साठी ते राजकोटला गेले. तिथं ब्रिकेट मशीन मॅन्युफॅक्चरिंगमध्ये स्पेशल कंपन्या आहेत.
- त्यांनी अनेक मॅन्युफॅक्चरर्सना भेटून, प्रत्येक युनिटची उत्पादन क्षमता, ऑपरेटिंग सिस्टिम, सर्विसिंग सपोर्ट यांचा तपशीलवार अभ्यास केला.
मशिनरीची निवड – कशी करावी?
मशिनरी निवडताना काही गोष्टी लक्षात घ्या:
1. सोपं ऑपरेशन
प्रत्येक मशीन शेतकरी ऑपरेट करू शकेल इतकी सोपी असावी. तांत्रिक बाबी फारच क्लिष्ट असतील तर नंतर प्रॉब्लेम होतो.
2. स्थळानुसार फिटिंग
मशीन आपल्या परिसरात, हवामानात, इलेक्ट्रिसिटी उपलब्धतेमध्ये काम करू शकेल का?
3. कमीत कमी मेंटेनन्स
लो मेंटेनन्स कॉस्ट असलेली यंत्रं निवडावीत. ब्रेकडाउन्समध्ये वेळ आणि पैसा दोन्ही जातो.
ब्रिकेटिंग युनिटचे फायदे | Agricultural entrepreneur
ब्रिकेट म्हणजे बायोमासपासून तयार केलेलं इंधन. जेव्हा सुगंधी वनस्पतीपासून तेल काढलं जातं, तेव्हा उरलेल्या बायोमासपासून ब्रिकेट तयार करता येतात.
फायदे:
- वायाचं जाणारं बायोमास वापरात येतो
- ऊर्जा उत्पादनात मदत होते
- शाश्वत आणि पर्यावरणपूरक
- कमी खर्चात जास्त उत्पन्न
डिस्टिलेशन युनिट – सुगंधी वनस्पतींसाठी
डिस्टिलेशन युनिट सुद्धा घेतलं आहे. सुगंधी गवतापासून तेल काढण्यासाठी हे युनिट लागते.
यासाठी सीमॅप लखनऊ सारख्या संस्थेतील शास्त्रज्ञांशी सलग तीन वर्ष संपर्क ठेवला. त्यांचं मार्गदर्शन, ऑनलाईन ट्रेनिंग्स याचा वापर केला.
ट्रेनिंग आणि प्रदर्शन – यशस्वीतेचा मूलमंत्र
1. प्रशिक्षण (Training)
- कोविड काळात दोन-तीन ऑनलाइन ट्रेनिंग प्रोग्रॅम्स अटेंड केले
- पुढच्या महिन्यात दहा शेतकऱ्यांना लखनऊला घेऊन जाणार आहेत तीन दिवसांचं ट्रेनिंगसाठी
2. प्रदर्शन (Exhibition)
- पुण्यात होणाऱ्या “किसान” प्रदर्शनात गेली चार वर्ष सहभागी होतात
- इथं देश-विदेशातून मशिनरी बनवणाऱ्या कंपन्या येतात
- एका ठिकाणी सर्व माहिती मिळते
मार्केटचा विचार – फक्त ट्रेंड नको!
बऱ्याच वेळा बघतो की एकानं काहीतरी युनिट लावली की सगळे तेच करू लागतात. त्यामुळे स्वतःचा विचार न करता केलेल्या प्रोजेक्टमध्ये नफा कमी होतो.
उदाहरण:
- मका प्रोसेसिंग, क्लिनिंग युनिट्स – हे सामान्यतः सर्वत्र आहेत. त्यात स्पर्धा खूप आहे.
- त्यामुळे मार्केटिंग करायला जास्त मेहनत लागते.
डायव्हर्सिफिकेशन – वेगळं काहीतरी हवं
फक्त एकाच युनिटवर अवलंबून न राहता, डिस्टिलेशन, ब्रिकेटिंग, डिहायड्रेशन असे वेगवेगळे युनिट्स घेतले आहेत.
या मुळे:
- एखाद्या युनिटचा प्रॉफिट कमी झाला तरी दुसरं चालू राहतं
- इन्कम स्टेबल राहतो
मशीनरी देणाऱ्या कंपन्यांकडून ट्रेनिंग मिळवणं
“तुम्ही कुठलीही मशिन घेता तेव्हा ती कंपनी ट्रेनिंग देतच असते.”
- फक्त अभ्यास आणि थोडा धाडस हवा
- मशीन कशी चालते हे शिकून घेतलं की बाकी सर्व सोपं आहे
शेतीप्रक्रिया युनिट – किती आवश्यक?
शेतात तयार होणाऱ्या उत्पादनाची प्राथमिक प्रक्रिया आपल्या गावात किंवा जागेवर झाली तर:
- ट्रान्सपोर्टचा खर्च वाचतो
- शेतकऱ्याला योग्य भाव मिळतो
- उत्पादन खराब होण्याचा धोका कमी होतो
उद्दिष्ट स्पष्ट ठेवा | Agricultural entrepreneur
“500 कोटी कमावण्याचं स्वप्न ठेवू नका. शेतकऱ्याला योग्य भाव देण्याचं लक्ष्य ठेवा.”
हे साध्य केलं तरच आपण खरं यशस्वी कृषी उद्योजक म्हणवू शकतो.
निष्कर्ष | Agricultural entrepreneur
या संपूर्ण प्रवासातून आपल्याला एक गोष्ट स्पष्ट समजते – कृषी उद्योजक बनायचं असेल तर:
✅ अभ्यास हवा
✅ टेक्निकल डीटेल्स समजून घ्या
✅ योग्य मशिनरी निवडा
✅ प्रशिक्षण घ्या
✅ मार्केटिंग प्लॅन तयार ठेवा
✅ शाश्वत उत्पन्नावर भर द्या
महत्त्वाचे टिप्स | Agricultural entrepreneur
| मुद्दा | स्पष्टीकरण |
|---|---|
| टेक्निकल अभ्यास | नेटवर रिसर्च, कंपन्यांना भेट |
| मशिनरी निवड | सोपी, टिकाऊ, उत्पादनक्षम |
| प्रशिक्षण | ऑनलाईन आणि प्रत्यक्ष |
| प्रदर्शन | “किसान” सारख्या मेळ्यांना भेट |
| डायव्हर्सिफिकेशन | एकाहून अधिक युनिट |
| उद्दिष्ट | शेतकऱ्याला चांगला भाव देणे |
कृषी उद्योजक व मशिनरी निवड | Agricultural entrepreneur
| विषय | माहिती |
|---|---|
| लेखाचा विषय | कृषी उद्योजक – मशिनरी निवड व उत्पादन क्षमता |
| प्रेरेणादायक व्यक्तिमत्व | डॉ. धनंजय नेवाडकर |
| मुख्य फोकस | ब्रिकेटिंग युनिट, डिस्टिलेशन युनिट, डिहायड्रेशन युनिट |
| मशिनरी निवडताना विचार | ऑपरेशन सोपं, कमीतकमी मेंटेनन्स, स्थानिक हवामानास अनुरूप |
| उत्पादन क्षमता महत्त्व | दररोज किती उत्पादन शक्य आहे याचा स्पष्ट अंदाज असावा |
| ट्रेनिंग कसं घ्यावं | ऑनलाईन, कंपन्यांकडून, कृषी प्रदर्शनातून |
| मार्केट अभ्यास | स्थानिक उत्पादन, ट्रेंडिंग मार्केट, स्पर्धेचं विश्लेषण |
| फायदे | जास्त नफा, पर्यावरणपूरक उत्पादन, शाश्वत उत्पन्न |
| अतिरिक्त टिप्स | डायव्हर्सिफिकेशन करा, उद्दिष्ट ठरवा, टेक्निकल नॉलेज मिळवा |
| उपयुक्त स्रोत | ICAR, CMAP, MSME, किसान प्रदर्शन, युट्युब प्रशिक्षण व्हिडीओस |
कृषी उद्योजक व मशिनरी निवड | Agricultural entrepreneur
Q1: कृषी उद्योजक म्हणजे काय?
A1: कृषी उद्योजक तो व्यक्ती आहे जो शेती व संबंधित उद्योगांमध्ये नवीन तंत्रज्ञान, प्रक्रियांचा वापर करून उत्पन्न वाढवतो आणि शेतकऱ्यांसाठी विविध उत्पादनांची निर्मिती करतो.
Q2: मशिनरीची निवड करताना काय गोष्टी विचारात घ्याव्यात?
A2: मशिनरी निवडताना तिची क्षमता, ऑपरेशन सोपे असणे, मेंटेनन्स कमी लागणे, आणि स्थानिक हवामानाशी सुसंगतता यांचा विचार केला पाहिजे.
Q3: ब्रिकेटिंग युनिट म्हणजे काय आणि त्याची महत्त्वता काय आहे?
A3: ब्रिकेटिंग युनिट हे जैविक पदार्थ, उदा. सुगंधी वनस्पती किंवा गवत यांचे संकुचन करून इंधन म्हणून वापरण्याच्या प्रक्रियेसाठी वापरले जाते. यामुळे उरलेल्या बायोमासचा उपयोग ऊर्जा निर्मितीसाठी होतो.
Q4: मशिनरीच्या क्षमता कशा मोजाव्यात?
A4: मशिनरीच्या क्षमतेची मोजमाप तिच्या उत्पादनाची वारंवारता, प्रकल्पाच्या आवश्यकतेनुसार काम करण्याची क्षमता आणि उत्पादनाच्या गतीनुसार केली जाते.
Q5: कृषी उद्योजकतेसाठी ट्रेनिंग किती महत्त्वाचे आहे?
A5: कृषी उद्योजकतेसाठी प्रशिक्षण अत्यंत महत्त्वाचे आहे कारण यामुळे तंत्रज्ञान, प्रक्रिया आणि व्यवस्थापन पद्धतींबद्दल अधिक माहिती मिळते आणि व्यावसायिक दृष्टिकोन विकसित होतो.
Q6: कृषी प्रदर्शनांचे महत्त्व काय आहे?
A6: कृषी प्रदर्शनांमध्ये विविध प्रकारच्या मशीनरी आणि तंत्रज्ञानाचा परिचय होतो. यामुळे शेतकऱ्यांना नवीन तंत्रज्ञानाची माहिती मिळते आणि त्यांना त्यांच्या उत्पादन प्रक्रिया सुधारण्याचा मार्गदर्शन मिळतो.
Q7: कृषी उद्योजकतेत डायव्हर्सिफिकेशन का महत्वाचे आहे?
A7: डायव्हर्सिफिकेशनमुळे शेतकऱ्यांना विविध स्रोतांमधून उत्पन्न मिळवता येते. हे भविष्यकालीन जोखीम कमी करण्यास मदत करते आणि बाजारातील स्पर्धेला तोंड देण्यास सक्षम करते.
Q8: शेतकऱ्यांना योग्य भाव मिळवण्यासाठी कोणती पद्धत वापरावी?
A8: शेतकऱ्यांना योग्य भाव मिळवण्यासाठी उत्पादन प्रक्रिया सुधारावी, मार्केटिंग तंत्रज्ञानाचा वापर करावा आणि स्थानिक व राष्ट्रीय बाजारपेठेचा अभ्यास करून त्यानुसार काम करावं.
Q9: मशिनरी विकत घेताना कोणत्या कंपन्यांकडून निवड करावी?
A9: मशिनरी विकत घेताना त्या कंपन्यांकडून निवड करा ज्या प्रतिष्ठित आहेत, आणि ज्यांना उच्च दर्जाची ग्राहक सेवा व प्रशिक्षित कर्मचारी प्रदान करण्याचा अनुभव आहे. कंपन्यांचे प्रदर्शन व शास्त्रज्ञांचे मार्गदर्शन देखील महत्त्वाचे आहे.
Q10: कृषी उद्योजकतेत यश मिळवण्यासाठी मुख्य उद्दिष्ट काय असावे?
A10: मुख्य उद्दिष्ट हे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनासाठी योग्य मूल्य मिळवून देणे आणि त्यांच्या उत्पन्नाची शाश्वत वाढ करणे असावे.
- नोंदणी व मुद्रांक विभाग भरती 2025 | प्रमोशन | कामाचे स्वरूप | Nondani V Mudrank Vibhag Bharti
- आनंदाची बातमी | सरळसेवा भरती नवीन जाहिरात आली | पद – शिपाई | Igr Maharashtra Bharti 2025
- आरोग्य विभाग भरती 2025 – GMC नांदेड गट ड नवीन माहिती
- उच्च न्यायालय भरती 2025 | नवीन जाहिरात जाहीर | ऑनलाईन अर्ज सुरु | पगार ₹29,200 ते ₹92,300 व भत्ते | Bombay High Court Bharti 2025
- जिल्हा परिषद भरती आरोग्य विभाग | विविध पदांची भरती २०२५ | ZP Pune Ayush Recruitment 2025
