राजमा पीक माहिती – लागवड, उत्पादन, पाणी व्यवस्थापन आणि फायदे

राजमा पीक हे महाराष्ट्रात आणि भारतात मोठ्या प्रमाणावर घेतलं जातं. शेतकऱ्यांना चांगला नफा मिळवून देणारं हे पीक कमी कालावधीत येतं आणि योग्य नियोजन केल्यास उत्तम उत्पादन मिळू शकतं. चला तर मग, राजमा पिकाची संपूर्ण माहिती घेऊया.

Table of Contents

राजमा पिकाचा हंगाम : कोणत्या ऋतूत घेतलं जातं?

राजमा पीक हे मुख्यतः खरीप आणि रब्बी या दोन्ही हंगामांमध्ये घेतलं जातं.

खरीप हंगाम (जून ते ऑक्टोबर)
- पाऊस असतो, त्यामुळे पाणी कमी द्यावं लागतं.
- संरक्षित पाणी (Irrigation) असणं गरजेचं.
- दोन वेळा पाणी द्यावं लागतं – 15-20 दिवसांवर आणि फुलकळी येताना.
रब्बी हंगाम (ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी)
- थंड हवामानामुळे उत्पादन चांगलं येतं.
- 3 वेळा पाणी द्यावं लागतं – 15 दिवसांनी, 30-35 दिवसांनी आणि 50-55 दिवसांनी.
- ओलसर जमिनीत जास्त पाणी राहू नये, नाहीतर मर (Fusarium Wilt) रोग येऊ शकतो.

राजमा लागवडीसाठी योग्य हवामान आणि जमीन

हवामान (Climate)

राजमा पिकाला थंड आणि कोरडं हवामान लागते. पाऊस खूप असेल तर रोग होऊ शकतात. 25-30°C तापमान योग्य असतं.

जमीन (Soil Type)

उत्तम मध्यम ते भारी निचऱ्याची माती (Well-Drained Soil) लागते.
pH 6.0 ते 7.5 असणारी जमीन योग्य असते.
काळी माती (Black Soil) किंवा वालुकामय चिकणमाती (Loamy Soil) या जमिनीत उत्तम उत्पादन मिळतं.

राजमा पिकासाठी बियाणे निवड (Seed Selection)

प्रमुख वाण (Varieties)

वरुण वाण (Varun Variety)
- 70-75 दिवसांत तयार होतं.
- फिकट पांढऱ्या रंगाच्या शेंगा आणि तपकिरी छटा.
- प्रथिनं (Protein) 23% + कार्बोदक (Carbohydrate) 64-72%.
- Viral Mosaic Virus आणि Fusarium Wilt ला प्रतिकारक्षम.
- दुबार पद्धतीत (Double Cropping) चांगलं चालतं.
PDR 14 आणि PDR 31
- उत्तम उत्पादन आणि चांगली प्रतिकारशक्ती.
- रब्बी हंगामासाठी चांगले वाण.
Arka Komal आणि Arka Suvidha
- कमी पाण्यातही चांगलं उत्पादन.

बीजप्रक्रिया (Seed Treatment)

Trichoderma किंवा Carbendazim 2g/kg बियाणं लावल्यास मर रोग (Fusarium Wilt) होत नाही.
Rhizobium आणि PSB (Phosphate Solubilizing Bacteria) वापरल्यास उत्पादन वाढतं.

राजमा पेरणी कधी आणि कशी करावी? | Rajma crop

पेरणीचा कालावधी (Sowing Time)

खरीप हंगाम: जून-जुलै
रब्बी हंगाम: ऑक्टोबर-नोव्हेंबर

पेरणी पद्धत (Sowing Method)

ओळींमध्ये पेरणी (Row Method) – 30 x 10 सेमी अंतर ठेवा.
बी 3-5 सेमी खोलीवर लावा.
एक हेक्टरला 20-25 किलो बियाणं लागतं.

राजमा पीक व्यवस्थापन | Rajma crop

खते आणि पोषण व्यवस्थापन (Fertilizer Management)

NPK 20:40:20 प्रति हेक्टर द्यावं.
कमी नत्र (Nitrogen) आणि जास्त स्फुरद (Phosphorus) असावं.
सेंद्रिय खत (Organic Fertilizer) वापरणं फायदेशीर.

पाणी व्यवस्थापन (Irrigation)

खरीप हंगामात 2 वेळा पाणी
रब्बी हंगामात 3 वेळा पाणी
जास्त पाणी दिल्यास मर रोग (Fusarium Wilt) आणि जड मुळे (Root Rot) होण्याची शक्यता असते.

राजमा पिकाचे मुख्य कीड आणि रोग | Rajma crop

प्रमुख कीड (Major Pests)

Pod Borer (शेंगा पोखरणारी अळी)
- नुकसान: शेंगा आतून पोखरते.
- उपाय: Spinosad 45 SC @ 0.3ml/L फवारणी.
Aphids (अळी किडे)
- नुकसान: पाने आणि देठ वाकडे होतात.
- उपाय: Imidacloprid 17.8 SL @ 0.5ml/L फवारणी.

प्रमुख रोग (Major Diseases)

Viral Mosaic Virus
- पाने करपतात आणि उत्पादन घटतं.
- उपाय: प्रतिरोधक वाण वापरा, रोगट झाडं काढून टाका.
Fusarium Wilt (मर रोग)
- मूळ कुजते आणि झाड मरतं.
- उपाय: Trichoderma @ 5g/kg बियाणं.
Powdery Mildew (ढगाळ रोग)
- पाने पांढरी होतात.
- उपाय: Sulphur 80 WP @ 2g/L फवारणी.

राजमा पीक काढणी आणि उत्पादन | Rajma crop

काढणी (Harvesting)

70-75 दिवसांत पीक तयार होतं.
शेंगा वाळल्या की काढणी करावी.
सकाळी किंवा संध्याकाळी काढणी केल्यास बियाण्यांचं नुकसान होत नाही.

उत्पन्न (Yield)

प्रति हेक्टर 14-16 क्विंटल उत्पादन.
चांगल्या व्यवस्थापनाने 18 क्विंटलपर्यंत मिळू शकतं.

राजमा विक्री आणि बाजारपेठ (Market & Selling Tips)

स्थानिक कृषी उत्पन्न बाजार समिती (APMC) मधे विक्री करता येते.
ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म (E-NAM, AgriBazaar) द्वारे विक्री.
मोठ्या व्यापाऱ्यांशी थेट संपर्क ठेवल्यास चांगला दर मिळतो.
सेंद्रिय (Organic) राजमा ला जास्त मागणी आणि चांगला भाव असतो.

निष्कर्ष | Rajma crop

राजमा हे शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर पीक आहे. योग्य हंगाम, जमिनीचा प्रकार, पाणी आणि खत व्यवस्थापन, तसेच रोग व कीड नियंत्रण केल्यास उत्तम उत्पादन मिळू शकतं. शेतकऱ्यांनी सुधारित तंत्रज्ञान वापरून जास्त उत्पादन आणि जास्त नफा मिळवावा.

राजमा पीक माहिती | Rajma crop

घटक (Factor)	माहिती (Details)
पिकाचे नाव	राजमा (Kidney Beans)
हंगाम	खरीप आणि रब्बी दोन्ही (Kharif & Rabi)
मुख्य उत्पादन क्षेत्र	पश्चिम महाराष्ट्र (सातारा, सांगली, कोल्हापूर, पुणे), मराठवाडा, विदर्भ
पीक कालावधी	70-75 दिवस (Short Duration Crop)
उत्पन्न (Productivity)	हेक्टरी 14-16 क्विंटल
प्रथिनांचे प्रमाण	23% पेक्षा जास्त (Rich in Protein)
कार्बोदकांचे प्रमाण	64% ते 72%
पाण्याची गरज	मध्यम, जास्त पाणी टाळावे (Moderate Water Requirement)
महत्त्वाचे रोग	कॉमन मोझॅक व्हायरस, फ्युजारियम मर (Common Mosaic Virus, Fusarium Wilt)
रोगप्रतिकारक वाण	वरूण (Varun Variety – Disease Resistant)
पाणी व्यवस्थापन	3 पाणी पुरवठा (रोप अवस्था – 15 दिवस, फुलकळी – 30 दिवस, दाणे भरणे – 50 दिवस)
मृदा प्रकार	मध्यम ते भारी, उत्तम निचरा असलेली जमीन (Well-Drained Medium to Heavy Soil)
खते व्यवस्थापन	सेंद्रिय व संतुलित खतांचा वापर आवश्यक
बियाणे उपलब्धता	महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, विभागीय संशोधन केंद्रे, सेल काउंटर
शेंगांचा रंग	फिकट पांढरा, तपकिरी छटा
वापर	भाजीपाला, डाळ उत्पादन, प्रथिनयुक्त आहार

राजमा पीक (Kidney Beans) | Rajma crop

1. राजमा पीक कोणत्या हंगामात घेतले जाते?

✔ राजमा पीक खरीप आणि रब्बी दोन्ही हंगामात घेतले जाते.
✔ खरीप हंगामात संरक्षित पाणी देणे आवश्यक असते.
✔ रब्बी हंगामात तीन पाण्याच्या पाळीमध्ये पीक चांगल्या प्रकारे वाढते.

2. राजमा पिकाची उत्पादकता किती असते?

✔ साधारणतः हेक्टरी 14 ते 16 क्विंटल उत्पादन मिळते.
✔ योग्य पाणी व्यवस्थापन आणि खत नियोजन केल्यास उत्पादन वाढू शकते.

3. राजमा पीक कोणत्या भागात घेतले जाते?

✔ पश्चिम महाराष्ट्र – सातारा, सांगली, कोल्हापूर, पुणे
✔ मराठवाडा आणि विदर्भ – शेती क्षेत्र वाढत आहे

4. कोणता वाण सर्वात चांगला आहे?

✔ ‘वरूण’ वाण सर्वात लोकप्रिय आहे.
✔ हा वाण केवळ 70-75 दिवसांत काढणीसाठी तयार होतो.
✔ हा वाण कॉमन मोझॅक व्हायरस आणि फ्युजारियम मर यास प्रतिकारक्षम आहे.

5. राजमा पिकाला कोणत्या प्रकारची माती लागते?

✔ मध्यम ते भारी जमीन (Well-Drained Soil)
✔ चांगला निचरा असलेली जमीन लागते.
✔ चांगल्या उत्पादनासाठी सेंद्रिय आणि संतुलित खतांचा वापर करावा.

6. राजमा पिकाला किती पाणी द्यावे?

✔ खूप जास्त पाणी टाळा, कारण ते मर रोगाला कारणीभूत ठरू शकते.
✔ पाणी व्यवस्थापन:

पहिले पाणी – 12-15 दिवसांनी (रोप अवस्था)
दुसरे पाणी – 30-35 दिवसांनी (फुलकळी अवस्था)
तिसरे पाणी – 50-55 दिवसांनी (दाणे भरण्याची अवस्था)

7. राजमा कोणत्या प्रकारच्या हवामानासाठी योग्य आहे?

✔ समशीतोष्ण ते कोरडे हवामान
✔ जास्त थंड किंवा जास्त पावसाळी हवामान या पिकासाठी अनुकूल नाही.

8. राजमा पिकाचे पोषणमूल्य काय आहे?

✔ प्रथिनांचे प्रमाण: 23% पेक्षा जास्त
✔ कार्बोदकांचे प्रमाण: 64% ते 72%
✔ राजमा हा प्रथिनयुक्त आहाराचा एक उत्तम स्रोत आहे.

9. राजमा लागवडीसाठी बियाणे कोठे मिळतील?

✔ महात्मा फुले कृषी विद्यापीठाच्या सेल काउंटरवर उपलब्ध
✔ विभागीय कृषी संशोधन केंद्रांवर आणि काही कृषी महाविद्यालयांमध्ये मिळू शकतात.

10. राजमा पिकाला होणारे मुख्य रोग कोणते?

✔ कॉमन मोझॅक व्हायरस (Common Mosaic Virus)
✔ फ्युजारियम मर (Fusarium Wilt)
✔ योग्य पाणी व्यवस्थापन आणि प्रतिकारक्षम वाण वापरल्यास या रोगांपासून बचाव करता येतो.

Post Views: 28

राजमा पीक : कोणत्या हंगामात घेतलं जातं आणि त्याचं संपूर्ण माहिती | Rajma crop

राजमा पिकाचा हंगाम : कोणत्या ऋतूत घेतलं जातं?